Tuesday, 25 December 2012

BUMI SEBUAH KESEIMBANGAN

Pagi ini ketika saya nyruput wedang kopi setelah menyuapi anak luwak peliharaan saya, sebuah stasiun televisi mengabarkan bahwa bannyak petani di Indonesia kawasan timur beralih pekerjaan menjadi penambang emas. Lalu, tiba-tiba pula terlintas di dalam pikiran saya yang sesungguhnya belum ada rubriknya untuk dimasukkan ke dalam go-blog-kan ke sini, sebab rubrik yang paling tepat adalah: NGGEDABRUS BANGET. Begini: Bukankah alam, termasuk di dalamnya...

Wednesday, 12 December 2012

Selayang Pandang: Dunia Penulisan Kita

Novel berbahasa Jawa karya Suparto Brata Semakin hari kehidupan kita cenderung semakin pragmatis. Nilai-nilai kemanusiaan pun makin menipis, karena hubungan antarmanusia lebih sering semata-mata bermotiv kepentingan pragmatis. Apalagi ketika Ekonomi sangat terasa dipanglimakan, baik oleh warga masyarakat maupun pemerintah. Lalu terjadilah komodifikasi di segala lini kehidupan, bahkan di dalam kehidupan beragama. Sastra sebagai salah satu cabang...

Pamarentah Nggembosi Programe Dhewe

ing Prakara: Ejaan Basa Jawa ing Aksara Latin Atur tulisan ringkes iki wiwit diracik sinambi ngeling-eling lelakon sawatara taun kepungkur, nalika lumantar SMS (short message system) –sumangga yen arep dijawakake dadi KTT (kitir tilpun tangan)—saka saweneh sesepuh sawijining sanggar sastra Jawa. Isine ora mung nylekit, nanging melehake sakayange Nanging, tibane malah dadi gungan saka pinisepuh marang kang luwih enom, dadi panyaruwe kang kasurung...

Ajining Dhiri Dumunung Aneng Lathi

Yen ana pilihan tokoh nasional kang paling kerep gawe pratelan njumbulake, mbokmanawa juwarane Pak Marzuki Alie, kang saiki nglenggahi dhampar Ketua DPR-RI kuwi. Saka pratelane ngenani wong-wong kang dedunung ing pesisir kang bisa katrajang tsunami, ngenani Komisi Pemberantasan Korupsi (KPK) kang yen ”ora bisa ngene ora bisa ngono” luwih becik dibubarake wae, ngenani pramuwisma kang makarya ing luwar negri (domestic worker) kang diarani ngucemake martabate bangsa (Indonesia), lan kang saiki isih kebul-kebul prakara koruptor kang diarani dumadi...

Tuesday, 11 December 2012

Aja Dumeh Babu*

"Jalan Lain ke Jogja" novel karyane Asih Aspalia, PRT asal Blitar ing Taiwan Ing artikata.com tembung ‘’babu’’ iku mengku teges: ‘’perempuan yang bekerja sebagai pembantu (pelayan) di rumah tangga orang” (wong wadon kang makarya kadidene rewang ing omahe wong liya). YEN tembung 'babu' kasebut, kuping sok dadi keri, utawa malah dadi lara. Tembug iku kaangep kasar, ngasorake, beda karo tembung, 'pramuwisma', domestic helper (=rewang), domestic worker...

Saturday, 8 December 2012

MENANGKAPI PARA PELANGGAR HUKUM ITU HANYA CARA

Jika kita mencintai sesama makhluk hidup, kita pasti setuju dengan ancaman hukuman yang berat terhadap perusak lingkungan (Undang-Undang Republik Indonesia Nomor 5 Tahun 1990 tentang Konservasi Sumber Daya Alam Hayati dan Ekosistemnya). Tetapi, menegakkan hukum hanya demi hukum itu sendiri, tampaknya tak jarang memakan korban pihak yang tidak berdosa, dalam hal ini justru adalah hewan yang seharusnya terlindungi oleh hukum itu. Simak ilustrasi berikut...

Thursday, 5 July 2012

Sebuah Perjalanan bersama Mbah Kakung

Tokoh Mbah Kakung di dalam kisah ini adalah ayah nenek saya –dari ibu. Atau, buyut saya. Dia salah seorang tokoh idola saya, dan yang saya rasa cukup banyak mengalir ’darah’-nya di tubuh saya. Ia laki-laki beruntung, bukan hanya karena mendapatkan Mbah Putri yang hingga usia 90-an masih mengabarkan kecantikannya, tetapi juga karena masih segar ketika anak saya lahir. Jika saya adalah cicitnya, saya belum menemukan padanan kata yang menggambarkan posisi dalam garis keturunan di bawahnya. Untunglah, orang Jawa masih punya sebutan: canggah. Saya sudah...

Sunday, 1 July 2012

BEREBUT SUARA

Seorang warga Kampung Pojok beberapa kali melancarkan protes kepada penjual Es Klinthing –disebut Es Klinthing, karena setiap penjual itu menyusuri jalan dan gang-gang di Kampung Pojok, suara ”klinthing-klinthing”-nya tak pernah tertinggal, kecuali dagangannya sudah habis. ”Pak, sampeyan selalu membuat saya kecele. Saya kira suara delman. Saya butuh delman untuk berjalan menyusuri kampong bersama anak-anak saya, dan tidak butuh Es Klinthing!” demikian protesnya. Karena penjual Es Klinthing tak kunjung mengganti suara yang dijadikannya tanda...

Baku Kunjung sambil Unjuk Karya

Kang Sigit, demikianlah biasanya secara akrap laki-laki asal Kendal yang menetap di Swiss ini disapa, sungguh gemati terhadap buku karya-nya sendiri. Ia rela terbang dari satu benua ke benua lain, dari satu kota ke kota lain, untuk membicarakan bukunya, satu hal yang tak banyak dilakukan penulis lain. Ini pelajaran menarik, patut dicontoh oleh BMI yang telah melahirkan buku, yang, jumlahnya makin membengkak itu. Saya pernah mengikuti acara diskusi buku karya Maria Bo Niok, Rini Widyawati, Wina Karnie, Eni Kusuma, Tarini Sorita, dan entah BMI...

Monday, 4 June 2012

Menjawab Pertanyaan tentang: MENGINTIP

TANYA: ”Pak, saya jadi member di beberapa grup Facebook, tetapi saya tidak aktif memberi tanda suka (cap jempol) apalagi berkomentar. Saya hanya suka jadi PENGINTIP. Itu cara saya menjaring tambahan wawasan dari salah satu sumber pertukaran pendapat dan gagasan secara aman, dan dengan demikian terhindar dari konflik akibat beda pendapat atau kesalahpahaman. Bagaimana menurut sampeyan?” JAWAB: Di Negeri Wayang, ada sewayang laki-laki bernama Bambang Ekalaya alias Palgunadi. Ia memiliki istri yang sangat cantik, Dewi Anggrahini namanya. Cantik seperti...

Monday, 21 May 2012

Kongres dan Sumpah BMI, Mau?

Tidak perlu jauh-jauh untuk mendapatkan bukti keluarbiasaan (semangat) kebersamaan itu. Carilah sarang semut. Amati baik-baik, betapa indah dan rumitnya. Dan itu dibangun oleh makhluk-makhluk kecil yang bahkan sering luput dari perhatian kita –kecuali mereka sedang menjarah ransum kita. Indonesia menjadi ada juga berkat kebersamaan, yang dibangun dari kebersamaan-kebersamaan kecil, yang menggumpal menjadi kebersamaan besar terutama pada 28 Oktober...

Tuesday, 17 April 2012

Dari Jawa Timur untuk Indonesia

Rumah-rumah bagus, tetapi sepi, dan loket penukaran mata uang asing bertebaran di berbagai penjuru. Itulah pemandangan kampung-kampung atau kota-kota kecil yang ditinggalkan banyak warganya untuk bekerja di luar negri. Demikianlah sekilas gambaran yang dapat disampaikan untuk menjelaskan, betapa gaya hidup konsumtif adalah ”lawan terberat” bagi para pekerja migran/mantan pekerja migran. Padahal, di sisi lain, pengalaman bekerja di negri orang dengan disiplin yang lebih ketat seharusnya membuat mereka menjadi orang-orang produktif. Untuk menggambarkan...

Sunday, 18 March 2012

Sastrawan Jawa: Mati Karepe, Urip Karepe

”Miturut panemuku sawijining uwong disebut pengarang utawa sastrawan iku awit dheweke ngasilake karya. Yen sawijining pengarang wis ora ngasilake karya, ateges dheweke wis mati kreatifitase. Mula perlu digolekake tamba, supaya kreatifitase urip maneh.” [Sumono Sandy Asmoro, Panjebar Semangat, Nomer 8, 25 Februari 2012] Miturut panemuku (Bonari), uwong diarani seniman, sastrawan, pengarang … dening uwong liyane. Sakweruhku durung ana uwong protes, upamane, ”Kok aku wis ora diarani sastrawan?” Mulane, apa paedahe canthuk-lawung nganti keraya-raya...

Ing Sadhengah Papan Ana Preman?

Tembung ”preman” miturut Wikipedia asale saka basa Landa ”vrijman” (= wong merdika). Ana uga kang negesi, ”wong kang pengin merdika” dhek nalikane bangsa iki isih karegem dening penjajah: Walanda. Teges kang becik iku banjur owah dadi ala sairing karo trekahe wong-wong rosa, kuwat otote, tur mbokmanawa linambaran kasekten pisan, kang banjur nggunakake kekuwatan lan kasektene kanggo tindak kadurakan. Yen preman biyen kepengin dadi ”wong merdika” saka regemane bangsa (penjajah) Walanda, tembung ”merdika” tumrap preman jaman saiki sajake mengku...

Monday, 5 March 2012

KLAMBI ABANG BOTEN DHAHAR DAGING

 FOTO: TITAH RAHAYU Iki tau kedadeyan tenan, jaman isih enom biyen, sok melu besanan. Wong neng desa, yen bisanan wong atusan ndlidir padha mlaku ndlamak. Arane pangombyong besan, tekane mesthi tinampa kanthi gupuh, suguh, aruh, dening omahan sabrayate. Lha, sing dadi liding crita iki, wong enom kuwi sok aneh-aneh, njarag kancane. Upamane ngene, nalika salaman karo salah sijine panampa tamu, sambi bisik-bisik, "Nuwun sewu, ingkang ngagem...

Saturday, 3 March 2012

Rada Bingung: KIWA lan TENGEN

Nganti seprene, aku ajeg leren mikir yen diabani supaya ”klik kiwa” utawa ”klik tengen” ing nalikane migunakake tikusan (=tetikus, mouse). Tumrap wong ora kedhe (kidal) kaya aku iki rak tikusan kuwi dicekel nganggo tangan tengen. Lha, nanging ing tikusan kuwi ana papan kanggo nge-klik sisih ”kiwa” (nggon driji panuding) banjur ana gunyeran (scroll?) biasane uga dioperasekake nganggo panuding, lan papan kanggo nge-klik sisih ”tengen” (papane...

Thursday, 1 March 2012

AYO GAWE BUKU

Adhedhasar keputusan Rapat OPSJ (Organisasi Pengarang Sastra Jawa) ing Wisma Seni Taman Budaya Jawa Tengah (ing Surakarta) 25 Februari 2012, ”Penerbitan buku sastra Jawa sebisa mungkin mempertimbangkan prinsip regenerasi, di samping apresiasi terhadap mereka yang telah memiliki pergumulan lama di jagat kreasi sastra Jawa,” (Keputusan Rapat, Nomer 4) pramila sumangga sami anyengkuyung ayahan menika. Kangge miwiti ayahan menika, para mahasiswa/i...

”Kandhang Bubrah Gagrag Anyar”

Sawijing wektu, Suparto Brata kang wis nyekseni gumelare kahanan wiwit Jaman Landa, Jaman Jepang, nganti tumapake Jaman ”Umyeg” iki, ngudarasa. Wis lali kepriye tembung mbaka tembunge, mung kira-kira mengkene, ”Negara iki bisa digambarake kayadene lagi koncatan Bathara Wisnu, dewa kang njaga rahayuning bawana. Kamangka Bathara Syiwa apadene Bathara Brahma padhadene sengkude nandangi ayahane: nyipta lan ngrusak. Gedhong kantor, omah, kreteg, dalan, lan manekawarna wewangunan digawe, nanging sajak keladuk akeh kang kaselak rusak sakdurunge tumeka...

Saturday, 18 February 2012

"Tanggul Kabudayan Jawa Wis Jebol"

Nganti saiki, saben-saben ing gang-gang kang nylempit satengahe kutha gedhe kaya Surabaya, isih bisa diprangguli wong duwe gawe, kanthi adeg terob, mbunteti dalan/gang, lan nyetel kaset gamelan, utawa ludruk, utawa lagu-lagu, kanthi sound-system kang marakake suwarane jemlegur mbrebegi para tangga. Bisa dititik, iku pakulinan gawan saka desa. Nalare? Ing desa, pomahan ora padhet kaya ing kutha. Luwih-luwih dhek biyen, sadurunge wara-wara bisa dicithak/tinulis...